Dawna synagoga w Barczewie

Synagoga w Barczewie ma niezwykłą historię i nadal może łączyć ludzi, tradycje, religię i kulturę.

Pierwsi Żydzi pojawili się w Wartenburgu (dzisiaj Barczewo) w 1825 roku. Przez pierwsze lata należeli do Gminy Żydowskiej w Olsztynie. W 1847 roku założyli własną. Wykupili parcelę nad Kanałem Młyńskim (obecnie rzeka Pisa) i w 1894 roku postawili tam drewniany dom modlitwy (przy dzisiejszej ulicy Kościuszki).

W 1894 roku w miejscu drewnianego domu modlitwy wybudowano synagogę. W kształcie prostokąta, na kamiennym fundamencie, została usytuowana według wszelkich zaleceń Talmudu – na wschód, w kierunku na Izrael. Pełniła funkcję miejsca modlitwy, studiowania Tory i Talmudu, ale była też punktem prowadzenia interesów i dyskusji nad bieżącymi sprawami wspólnoty, a nawet schronieniem dla podróżnych, przytułkiem, a niekiedy także więzieniem dla opornych członków gminy żydowskiej.

Od 1936 roku Żydzi w mieście czuli się zagrożeni. Bogatsi wyjechali, a tych, co zostali, zmuszono do noszenia na ramieniu gwiazdy Dawida i oznaczenia swoich sklepików. W 1937 gmina żydowska liczyła 40 członków, kantor postanowił więc sprzedać synagogę mieszkance Barczewa pochodzenia aryjskiego. Pieniądze zarekwirowała niemiecka policja. Żydzi schowali Torę owiniętą w tałes na barczewskim kirkucie i kto mógł, uciekł. W mieście pozostało kilku Żydów. Wkrótce wywieziono ich do ochronki w Olsztynie i słuch o nich zaginął…

Z 9 na 10 listopada 1938 roku, podczas tzw. ,,nocy kryształowej” zostały zniszczone wszystkie sklepy i mieszkania żydowskie, ocalała jedynie barczewska synagoga. W czasie II wojny światowej do roku 1943 była tu modelarnia dla niemieckiej młodzieży. Kolejne dwa lata to miejsce pobytu kobiet skazanych lekkim wyrokiem za niewielkie wykroczenia. W styczniu 1945 roku do Barczewa weszła Armia Czerwona, która ogołociła wnętrze byłej synagogi.

Budynek w latach 70. przejęło Muzeum Warmii i Mazur, a w 1980 roku Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Pojezierze” w Olsztynie. W 2017 roku przy synagodze powstało lapidarium macew w dawnego cmentarza żydowskiego. Obecnie gospodarzem dawnej bożnicy jest samorząd Powiatu Olsztyńskiego.